|
Araştırmacı Doğanbaş: Cemevleri İslamiyetin ilk yıllarındaki mescitlere benziyor.
Müze araştırmacısı ve sanat tarihçi Muzaffer Doğanbaş cem evleri mimarisi ve inanç temeli konusunda yaptığı araştırmada cem evlerinin İslamiyetin ilk yıllarındaki mescitlere benzediğini, işlevsel benzerlikler olduğunu belirtti. Amasya, Çorum, Tokat ve Malatya’da yirmi Alevi köyünde bulunan cem evlerini inceleyen Doğanbaş tarinsel süreç içerisinde cem evlerinin oluşumu ve dayandığı temel ilkeler ile ilgili çarpıcı sonuçlara ulaştı.
Kuran-ı Kerim’de herhangi bir ibadethanenin somut bir şekilde tarifinin yapılıp, isim verilmediğine dikkat çeken Doğanbaş, cem evi ve caminin, Hz. Muhammed dönemindeki Mescid-i Nebevî misyonuna olan yakınlığı ve cem evi mimarisi ile ilgili araştırmasında cem evlerinin Hz. Muhammed dönemindeki mescid ile işlevsel benzerliklere dikkat çekti ve cem evinin Alevi İslam içerisindeki yerinin inkar edilemez olduğunu belirtti. İslâm dünyası, Hz. Muhammed sonrasında halifelik konusunda ikiye bölündüğünü, Emevilerin kendinden olmayanlara yaşama şansı tanımadığı, Hz. Ali’nin öldürülmesi, ve daha sonra da hakkında lanetlenmesi ile ilgili hutbe okunması ile Kerbela olayı ile birlikte bu ayrışmanın derinleşmesine dikkat çeken Doğanbaş araştırmasında baskılar sonucunda Alevi İslam inancındaki Müslümanların evlerine kapandığını ve ibadethane olarak da kendi evlerini kullanmaya başladıklarını belirtti. Doğanbaş araştırmasında alevi İslam inancına sahip Ehli Beyt taraftarlarının mescitlerden kopuşu konusunda, “Bu içe kapanış süreci, esasında Hz. Ali’nin öldürülmesinden (661) sonra başlamıştır. Çünkü, Emevî kralı Muaviye bin Ebu Süfyan’ın valilerine gönderdiği emirnamelerde; Cuma hutbelerinde Hz. Ali’ye sebbedilmesi ve lanet okunması emrediliyordu (Sırma, 1995 : 33). Bu hutbelerden rahatsızlık duyan Ehl-i Beyt taraftarları ise, hutbeleri dinlemiyorlardı. Emevîler ise hutbeleri namazdan önceye alarak insanları bu uygulamaya katılmaya zorluyorlardı. İşte bu haleti ruhiye içerisinde, insanlar resmi ideolojinin hakim olduğu mescidlere gitmemeye başlamışlardır.” dedi.
Doğanbaş araştırmasında şu sonuçlara ulaştı; “Tarihsel süreç içerisinde, özellikle 16. yüzyıldan sonra yaşadıkları ağır baskı ve zulüm nedeniyle dışa kapalı olarak yaşamak zorunda kalmış olan Anadolu Alevîleri, cem ayinlerini de doğallıkla bir gizlilik içerisinde yapmışlardır. On iki hizmetten biri olan bekçi (kapıcı) hizmeti bu sürecin doğal bir sonucudur. Bu güvenlik kaygısı nedeniyledir ki, kolayca bilinmemesi için cem evleri belirli bir mimari üslup gelişimi gösterememiş ve doğrudan hedef olmaması için de herkesçe bilinen bir mekân yapma yoluna gidilmemiştir. Bu nedenle günlük hayatın yaşandığı büyük ve geniş evler cem ayinine mekân olmuş ve böylelikle bu evler cem evi olarak kullanılmışlardır. Cem evinin fonksiyonuna gelince; peygamber dönemindeki mescidin işlevleri temelinde bakıldığında toplumsal, kültürel ve itikadi anlamda bu mirası devralan mekânın cem evi olduğu kuvvetle muhtemeldir. Çünkü bu mekânlarda yapılan cem ayinlerinde; başta on iki hizmet olmak üzere, ölen kişinin dardan indirilmesi, musahip edinme, toplumsal birlik ve dayanışmanın sağlanması, bireyler arası anlaşmazlıkların giderilmesi ve benzeri konular görüşülerek bir sonuca varılmaktadır. Bu yönüyle cem evi; ibadetin yapıldığı bir mekân olmakla birlikte, bireyler arası anlaşmazlıkların çözüme kavuşturulduğu bir mahkeme ve en önemlisi de hangi toplumsal sınıftan olursa olsun bütün herkesin eşit olduğu bir platformdur. Bununla birlikte, sadece vakit namazları temelinde bakıldığında ise camilerin peygamber dönemi mescidinin mirasçısı olduğu söylenebilir.”
|
